Category Archives: Schultehuis

In het prachtige archief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn bijgaand afgebeelde vier zwart wit foto’s van de skuldeboerdereeje te vinden. Die was toen gelukkig nog verbonden met ut skulteveurhuus an de brink van Deever. De foto’s zijn gemaakt door een fotograaf voor de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg. De foto’s zijn vanwege hun ouderdom zonder toestemming te kopiëren, te wijzigen en te verspreiden.
In de Provinciale Drentsche en Asser Courant van dinsdag 30 december 1930 stond ook een bijzonder fraaie foto van het niet goed zichtbare schultevoorhuis an de brink van Deever en de gelukkig toen nog aan het schultevoorhuis vastgebouwde schulteboerderij.
Gelet op de oriëntatie van de gemeentelijke toren en het kerkgebouw in de kaarkhof an de brink van Deever ten opzichte van de zichtbare gebouwen, kan het niet anders zo zijn dan dat de skulteboerdereeje de vervallen boerderij is die is te zien aan de rechterkant van de vier foto’s.
De redactie heeft het vermoeden dat de foto in de Provinciale Drentsche en Asser Courant van dinsdag 30 december 1930 en de vier hier afgebeelde foto’s door dezelfde fotograaf zijn gemaakt, wellicht ergens in het najaar van 1930.
De vier hier afgebeelde foto’s zijn helaas, jammer genoeg, ocharm, niet opgenomen in het op vrijdag 9 juli 2021 uitgegeven papieren Magnum Opus van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever.

In de Olde Möppeler (Möppeler Kraante) verscheen op vrijdag 1 november 1935 een bericht van de heer Jan Boesjes, secretaris van de gemiente Deever, over het schultehuis an de brink van Deever en zijn bewoners.

Het schultehuis te Diever en zijn bewoners
In den jare 1604 verrees aan den Brink te Diever het gebouw, dat thans -ruim drie eeuwen later- in veler belangstelling staat. Ten zuiden van de Nederlands Hervormde Kerk werd toen namelijk gesticht het zoogenaamde schultehuis. Stichter was de toenmalige schulte van Diever Berend Ketel. Na hem hebben nog vijf leden van de familie Ketel, die alle het schulte-ambt van Diever bekleedden, het huis tot woning gekozen.
De naam schultehuis zal zich in den loop der jaren gevormd hebben, doordat de woning steeds den schultes tot huisvesting diende. Van een gebouw met een publiekrechtelijke bestemming kan niet worden gesproken. Het huis was steeds particulier eigendom en is waarschijnlijk door vererving en koop achtereenvolgens overgegaan in handen van de elkander opvolgende plaatselijke magistraatpersonen. Eigendom van een publiekrechtelijk lichaam is het gebouw nimmer geweest.
’t Is niet onmogelijk, dat op de plaats van het tegenwoordige schultehuis vroeger (vóór 1604) een tot het klooster van Ruinen behoorend gebouw heeft gestaan. Bij de restauratie welke thans plaats vindt, kwamen verschillende steenen te voorschijn, die blijkbaar tot een vorig huis behoord hebben. Het betreft hier steenen van zeer bijzondere vorm, welke vermoedelijk vroeger hebben dienst gedaan voor de bevestiging van glas-in-lood ramen. Verder legde men een vloertje bloot van geglazuurde tegeltjes.
De tand des tijds heeft ook het huis der Ketels niet ongeschonden gelaten. De verschillende eigenaren tastten zowel het uit- als het inwendige van het gebouw aan, waarbij de voorgevel er gelukkig nog het beste afkwam. Deze gevel, die na de voltooiing der restauratie een sieraad voor het dorp en meer in het bijzonder voor de brink zal zijn, geeft een voornaam uiterlijk aan het gebouw. Het jaartal 1604 is met muurankers aangebracht. Ter linkerzijde van de zware voordeur -welke voorzien is van een antieken deurklopper- bevinden zich twee, ter rechterzijde drie groote ramen met ieder niet minder dan 48 ruiten.
Boven de deur is het wapen van de familie Ketel (van Hackfort) aangebracht, namelijk in zilver een blauwe dwarsbalk met gekroonde helm. Als helmteeken een zilveren drakenkop en hals met gouden tong en blauwe halsband. De kruisjes die er op voorkomen zijn waarschijnlijk toevoegsels van een bewoner en behooren niet tot het wapen. We hopen dat bij de restauratie dit wapen van de daarop aangebrachte verflaag zal worden ontdaan.
De zijgevels en de achtergevel hebben veel te lijden gehad van diverse verbouwingen. Op een bepaalde plaats was tegen den zuidelijken zijgevel zelfs een tweede muur aan gemetseld.
In het gebouw trekt een muurvak met tegels de aandacht en ook de bewerkte zolderbalken mogen niet aan onze opmerkzaamheid ontsnappen. Momenteel omvat het huis twee groote en één kleine voorkamer, gang, keuken, achterkamer en opkamer, waaronder kelder.
De bewoners
Omtrent de vroegere bewoners, meer specifiek de schultes, die tevens bewoner van het huis waren, kunnen we het volgende vermelden.
De eerste bewoner, zoals gezegd tevens stichter, was Berend Ketel. Deze was in 1595 schulte van Diever en schijnt tijdens zijn leven te zijn afgetreden, in dit geval na 18 juni 1619. Hij leefde nog in 1626, doch is vóór 21 maart 1628 overleden. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Helmich Ketel, die het eerst als schulte wordt vermeld op 20 april 1622, het laatst op 20 april 1642. Op hem volgde Richard Ketel, die 9 mei 1644 als schulte in functie was en laatst bekend op 18 januari 1660. Pierre Ketel, die dan volgde, werd 28 februari 1660 door Ridderschap en Eigenerfden den Stadhouder als schulte voorgedragen (hij was toen nog minderjarig) en door dezen benoemd. Hij teekende als schulte 19 mei 1666 en stierf vermoedelijk begin 1689. Vervolgens kregen we Richard Ketel, op 11 maart 1690 door Ridderschap en Eigenerfden aan den Stadhouder voorgedragen; vermoedelijk overleden begin 1713. Opvolger van Richard Ketel was Pierre Ketel Richardzoon. Gedoopt 10 september 1704, werd hij, nog geen 10 jaar oud zijnde, op 21 maart 1713 tot schulte aangesteld. Tijdens zijn minderjarigheid (1713-1724) trad er een soort regent (‘verwalter’) voor hem op. Pierre Ketel stierf in 1737. Evenals zijn beide voorgangers was hij tevens schulte van Wapserveen. De laatstgenoemde 4 schultes Ketel waren waarschijnlijk afstammelingen in rechte linie van elkander. Met het overlijden van Pierre Ketel Richardzoon was de familieregeering der Ketels voor Diever afgesloten. Van 1595 tot 1737, dus gedurende bijna anderhalve eeuw, heeft deze familie hier het heft in handen gehad. Bijna al dien tijd bewoonden ze het huis aan den brink, dat thans nog hun wapen boven de voordeur draagt.
Omtrent latere bewoners is weinig bekend. De schultes en burgemeesters, die na de familie Ketel kwamen, hebben vermoedelijk geen van allen het schultehuis bewoond. Wel is het waarschijnlijk, dat er een bakker in gehuisvest geweest is, waarop bepaald metselwerk duidt. Ook heeft een der vroegere bewoners blijkbaar in connectie gestaan met een walvischvaarder. Op den zolder van het oude gebouw is namelijk zoolang de heugenis reikt, een graat van een walvisch geborgen geweest. Deze graat geeft een lengte van ruim 2 meter met een diameter van ± 10 centimeter en is nog volkomen gaaf. In het gerestaureerde huis zal deze bezienswaardigheid stellig de aandacht trekken.
Restauratie
Ongeveer twee jaar geleden staken eenige personen, van wie we speciaal wenschen te noemen burgemeester van Os van Diever en dr. van Giffen te Paterswolde, de hoofden bijeen om te trachten het schultehuis als historisch voorwerp te behouden. De zaak kwam vervolgens ter sprake bij de commissie van bestuur van het provinciaal museum van oudheden en geschiedkundige voorwerpen in Drente, de zogenaamde museumcommissie. Aangezien deze commissie geen rechtspersoonlijkheid bezit en dientengevolge het gebouw niet in eigendom kan verkrijgen, wendde men zich tot de stichting Oud-Drente. In deze stichting hebben zitting: voor de provincie Drente: mr. dr. R.H. baron de Vos van Steenwijk, commissaris der koningin in Drente, voorzitter, voor het provinciaal museum van oudheden enzovoort: mr. dr. J. Linthorst Homan, burgemeester van Vledder, vice voorzitter, voor de Drentse praehistorische vereniging: dr. A.E. van Giffen, directeur van het biologisch-archeologisch instituut der rijksuniversiteit te Groningen en notaris Tonckens te Assen, penningmeester.
De stichting is rechtspersoon en heeft volgens de acte van oprichting ten doel onder andere het aankoopen van uit architectonisch oogpunt belangrijke gebouwen.
De museumcommissie vond het bestuur der stichting bereid de zaak ter hand te nemen.
Eerste zorg was de aankoop van het gebouw. Dit toch verkeerde in zoodanigen staat van verwaarloozing, dat herstel dringend was. Van de eigenaresse werd het huis aangekocht voor f. 2000. Door het rijksbureau voor de monumentenzorg werden de kosten voor herstel geraamd op f. 3520. Het ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen zegde een rijksbijdrage toe van f. 1408. De gemeenteraad van Diever, die ook het belang van een dergelijk gebouw voor de gemeente inzag, subsidieerde met f. 1000. De stichting Oud-Drente zelf bestemde f. 1500 uit haar kasmiddelen voor het schultehuis, terwijl van verschillende zijden kleine en grootere giften binnenkwamen of toegezegd werden. De financiële zijde was hiermee dus bijna afgewikkeld.
Met de restauratie werd onmiddellijk aangevangen. De architect Onnes van het rijksbureau voor de monumentenzorg had de plannen reeds uitgewerkt. Omdat het werk zich niet leende voor publieke aanbesteding werd met de plaatselijke timmerlieden Bennen, Nijzingh en Koning een overeenkomst aangegaan en aan dezen het bouwwerk opgedragen. Begonnen met de afbraak, bleek echter pas hoe bouwvallig het huis was. Een geheel nieuwe kap moest worden aangebracht en verschillende muurgedeelten opnieuw opgemetseld. Uitwendig is daarvan evenwel weinig te zien. De deskundige architectuur heeft daarvoor gezorgd. De uitwendige restauratie verkeert thans in een vergevorderd stadium, de inwendige moet nog plaats vinden.
Reeds herhaaldelijk hoorden we de vraag stellen: ‘Wat wil men nu met dat gebouw ?’ Het ligt in de bedoeling een of meer vertrekken tegen vergoeding beschikbaar te stellen voor het houden van vergaderingen en dergelijke. Een plaatselijke commissie zal met het dagelijksch beheer worden belast. Niet onmogelijk is, dat in het gebouw oudheidkundige voorwerpen uit deze omgeving afkomstig, welke thans in het museum te Assen zijn geborgen, worden geplaatst.
We eindigen met den wensch, dat het gerestaureerde schultehuis nog eens een veelbezocht gebouw mag worden, bezocht zoowel door vreemdelingen uit oudheidkundig oogpunt, als door de ingezetenen om er vergaderingen en dergelijke bij te wonen.
J. Boesjes.
Diever, October 1935.

Aantekeningen van de redactie van ut Deevers Archief
J. Boesjes is Jan Boesjes. Hij was secretaris van de gemiente Deever.
De aandacht van de redactie werd vooral getrokken door de eerste zin van de derde alinea van het verhaal van Jan Boesjes. Blijkbaar was die uiterst speculatieve veronderstelling geen belemmering om in de vijftiger jaren van de vorige eeuw de nieuwe straat over ut Bultie de naam Kloosterstraat te geven. Was Jan Boesjes een soort van spindoctor van burgemeester Jan Cornelis Meyboom met de zijnen ? Een soort van straatnamenfluisteraar ?
Tussen 1737 en 1935 liggen bijna twee eeuwen, zodat anno 1935 na tweehonderd jaar van onderhoud, verbouwingen, vernieuwingen, verval, wederopbouw, enzovoort geen sprake meer kon zijn van een gebouw dat ook maar in de verste verte leek op het gebouw waarin de schulte anno 1604 woonde. Zijn van het huis waarin de schultes woonden beschrijvingen, tekeningen, schetsen, etsen, schilderijen, notariële akten, documenten uit de periode 1595-1737 bewaard gebleven ? Zo nee, dan is het gebouw van na de ‘restauratie’ een nepgebouw. Het resultaat van koffiedik kijken, in een wazige glazen bol koekeloeren, op een ontstoken dikke duim zuigen, enzovoort.
De redactie is fervent verzamelaar van foto’s, studies, krantenberichten, tijdschriftartikelen, rapporten, dissertaties, boeken, tekeningen, posters, bestekken, enzovoort, met als onderwerp ut huus woar ooit de skulte woonde an de brink van Deever.
Dit berichtje is hier voor de dossiervorming en ter informatie van de zeer gewaardeerde bezoeker van ut Deevers Archief, die met name is geïnteresseerd in de geschiedenis van ut huus woar ooit de skulte woonde an de brink van Deever. Wie van de zeer gewaardeerde bezoeker van ut Deevers Archief kan dit belangwekkende dossier verder aanvullen ?
De redactie heeft de kleurenfoto gemaakt op vrijdag 19 november 2021.

De redactie van ut Deevers Archief vond bij het digitaliseren (scannen) van zijn papieren archief, bestaande uit vooral veel dozen en veel mappen en veel ordners met kranten- en tijdschriftenknipsels, reclamemateriaal, en zo voort, en zo voort, en zo voort, uut de gemiente Deever een knipsel uit het tijdschrift Het Noorden in Woord en Beeld, jaargang 10, 1934-1935, nummer 23, 24 augustus 1934 nota bene twee bladzijden met beelden uit Deever en omgeving.
De foto’s op die twee bladzijden zijn het waard vergroot weergegeven te worden. De redactie toont in dit bericht de bovenste foto op de linker bladzijde. Deze foto is gemaakt kort voor het begin van de grote vernieling van het Schultehuis in 1935.
Het bijschrift bij deze afbeelding op de linker bladzijde luidt als volgt:
‘Dit dorp, dat in de Bulle van Paus Pius onder den naam van Dieveren uytgedrukt staat, wordt ook van een Schout bedient, en heeft den naam gegeeven aan ’t gerecht van Dieveren.’, zoo staat het in de oude geschriften. Bij zoo’n waardige uitspraak past het aloude Schultehuis aan de Brink, waarvan de familie Ketel de stichtster is, en dat vermoedelijk door ‘Monumentenzorg’ wordt aangekocht, daar het door een restauratie in zijn typeerende bouw nog versterkt zal kunnen worden en zoo een mooi stukje oudheid bewaard zal kunnen blijven.
De redactie heeft de bijgevoegde bovenste kleurenfoto gemaakt op vrijdag 29 november 2019. De redactie heeft de bijgevoegde onderste kleurenfoto gemaakt op zondag 20 november 2005.

In het archief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort is een perpectieftekening van de vergaderzaal van ut Skult’nhuus an de brink van Deever aanwezig. Zie de bijgevoegde afbeelding van deze tekening.
De maker van deze tekening is E.A. Canneman. Elias Anthony Canneman was hoofdarchitect bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Hij maakte de tekening in maart 1937 en gaf deze tekening de volgende titel: Diever (D) Schultenhuis Perspectief Vergaderzaal. Let op: Schultenhuis en niet Schultehuis.
Deze vergaderzaal is in het echt ooit min of meer overeenkomstig de afgebeelde tekening ingericht geweest. Van die bij elkaar geraapte inrichting is niets meer aanwezig. In de vergaderzaal staan nu, anno 2021, de zaakjes en de gedoetjes van het oervervelende zo genoemde Oermuseum opgehoopt.
De redactie van ut Deevers Archief vermeldt voor deze afbeelding de volgende bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / documentnummer BT-003472.
De redactie heeft de kleurenfoto van de voorgevel van ut Skult’nhuus gemaakt op 20 november 2005. Deze pre-oermuseum-foto begint al een beetje een oeroude foto te worden. De vergaderzaal in ut Skult’nhuus bevindt zich rechts van de voordeur.

In het tijdschrift Het Noorden in Woord en Beeld, Jaargang 13, 1937-1938, 11 maart 1938, verscheen op de twee middenpagina’s een fotoreportage over het interieur van het Schultehuis aan de brink van Deever. De tekst bij de foto’s in de reportage is in de hier opgenomen afbeelding van de twee middenpagina’s moeilijk te lezen, deswegen de redactie van het Deevers Archief deze tekst hier heeft opgenomen. 

Het Schultehuis te Diever
Diever (Dr.) kreeg een nieuwe attractie, nu het Schultehuis aan de Brink, de zetel der oude bestuurders, is gerestaureerd en binnen niet al te langen tijd voor het publiek toegankelijk wordt. De restauratie nam nogal eenigen tijd in beslag, maar heeft nu ook het in- en exterieur zoodanig gewijzigd, dat het verleden nu spreken kan in zijn oude, eigen sfeer.
Foto links boven:
We geven hier het huis met zijn kleine ruitjes in den eenvoudigen, strengen gevel.
Foto links onder en de foto daarnaast:
Links en hieronder: deze twee foto’s geven een prachtige, kloeke kast met sierlijk snijwerk, en een statig staande klok naast de zogenaamde bissekist.
Foto rechts boven:
Rechts: de familie De Vos van Steenwijk van de Lindenhorst zorgde voor aanvulling van het meubilair, zoodat reeds verscheiden antieke meubelstukken, geheel passend in deze omgeving, in het Schultehuis bewonderd kunnen worden. We geven hier ’n afbeelding van een oude, beschilderde ijzeren geldkist op de oude vloertegels.
Foto boven midden:
Links: in de opnieuw betegelde wanden prijken de kleuren der gebrandschilderde ramen, die versierd zijn met oude gezichten uit Diever in de 17e eeuw en met de wapens der familie Ketel en van Royen, eenmaal Schultes van Diever.
Foto onder rechts:
Hieronder: een mooi hoekje ! Bij de oude schouw zien we het spinnewiel en de haspel, met het keurige klokje er boven.

Aantekeningen van de redactie van het Deevers Archief
De Hoge Heren Van Het Onaantastbare Gelijk Van De Dienst Monumentenzorg in het verre Zeist hebben in 1938 hun fantasie de vrije loop gelaten en ongetwijfeld hun uiterste best gedaan het interieur van de zo genaamde Schultezaal tot het uiterste op te pimpen met een bij elkaar geraapte bonte verzameling ongetwijfeld heel waardevole, heel prachtige en heel antieke voorwerpen, afkomstig van het Provinciaal Museum van Oudheden en Geschiedkundige Voorwerpen in Drenthe. Zelfs de familie De Vos van Steenwijk leverde enige voorwerpen, ongetwijfeld in bruikleen, want die zo genaamde adel was wel zuinig op zijn spullen. Het resultaat was dat in het geheel niet gesproken kon worden van een eigen oude sfeer, maar wel gesproken kon worden van een oneigenlijke nepsfeer.
Het is bijvoorbeeld volstrekt niet voorstelbaar dat de vroegere bewoners van dit pand een beschilderde geldkist hadden. En ongetwijfeld hadden die bewoners eerder een staande klok dan een hangende klok. Het enige voorwerp dat wel in die ruimte zou kunnen hebben gestaan is de bissekiste.
Kortom Deever mag blij zijn dat die bij elkaar geraapte bonte verzameling antieke voorwerpen weer in het depot is verdwenen. Het is de vraag of Deever blij mag zijn dat in de zo genaamde Schultezaal nu een heel andere bonte verzameling voorwerpen van het zo genaamde oermuseum is te zien.
De grote vraag is aan alle personen die denken het Deevers te beheersen en aan alle personen die het Deevers nog niet beheersen, maar druk bezig zijn met het leren van het Deevers: wat is het Nederlandse woord voor bissekiste ?