In de collectie met de naam ‘Collectie Provinciale Fotodienst’ in de beeldbank van het Drents Archief is bijgaande afgebeelde foto (nummer DA93700037284) van de Witteler baarg aanwezig. De resten van de in de Middeleeuwen aangelegde berg zand bestaan nog steeds dank zij de inspanningen van wijlen Jacob (Jaap, Japie) Snoeken (de Snuuke). Daarvoor alsnog postuum driewerf hulde: hulde, hulde, hulde.
Zie ter illustratie van de afgebeelde foto ook het bijgaand afgebeelde bijzonder fantasierijke bericht ‘Witto’s Veurhof’ over wijlen geschiedenisuitvinder, geschiedenisbedenker en geschiedenisfantaseerder Jacob (Jaap, Japie) Snoeken (de Snuuke), dat op 3 december 1994 in het Nieuwblad van het Noorden is gepubliceerd.
Witto’s Veurhof
Jacob (50) en Mina (52) Snoeken uit Wittelte hebben hun boerderij een mooie historische naam gegeven: Witto’s Veurhof. De vondst in van de landbouwer zelve en is de vrucht van een lange en vermoeiende speurtocht in de archieven. Hierbij werd een stukje Drentse geschiedenis aan de vergetelheid ontrukt.
Witto was een invloedrijke edelman uit de 11de eeuw. Samen met zijn broers Uffo en Peelo controleerde hij grote delen van het graafschap Drente. Tot hun machtsgebied behoorden ook Groningen en aanpalende delen van de Ommelanden. De familienaam van de adellijke broeders is niet achterhaald; hun voornamen leven echter tot op de huidige dag voort in de plaatsnamen Wittelte en Uffelte in Zuidwest-Drente en Peelo, tegenwoordig een wijk van Assen.
Witto bezat bij Wittelte een burcht. Het was een zogeheten motte, bestaande uit een kunstmatig opgeworpen ronde heuvel met daar bovenop een uit palisaden opgetrokken sterkte. Het geheel was omringd door een gracht. De heuvel bestaat nog steeds; zij het in afgeslankte vorm. De volksmond spreekt van ‘de berg’. Duidelijk is in het omringende groenland nog de loop van de gedempte gracht te volgen. En aan het geaccidenteerde terrein ervoor is ook nog te zien waar eens het voorgebouw stond; de entree zeg maar – ofwel de voorhof. ‘Veurhof’ op zijn Drents. Zo kwam Jacob Snoeken aan de naam op zijn boerderij: Witto’s Veurhof.
De hoeve grenst direct aan het voormalige kasteelterrein. De ‘berg’, officieel Wittesheuvel, ligt op zijn land en is zijn eigendom. Al vanaf de late 18e eeuw is het familiebezit. In die periode liet een voorvader-in-de-vrouwelijke-lijn de boerderij bouwen. Dat was een Berend Roelofs van de Berg, die zichzelf had vernoemd naar ‘de berg’. Nadien heeft de hoeve een aantal ingrijpende veranderingen ondergaan. Het oude gebinte echter stamt waarschijnlijk nog goeddeels uit de 18de eeuw.
‘Al heel lang was ik op zoek naar een mooie naam voor de boerderij,’ zegt Snoeken, ‘ik vond wel wat, maar ’t zinde me niet. Totdat ik in de archieven opeens op de ridderfiguur Witto stuitte !’ Hij vond een oorkonde uit 1040. Daaruit viel meteen op te maken dat het met de broers Witto, Uffo en Peelo slecht was afgelopen. Zij hadden zich de toorn op de hals gehaald van hun leenheer, de Duitse keizer Hendrik III, die hof hield in Goslar. De monarch betichtte het trio van ‘schandelijke lichtzinnigheid’. De broers kwamen vervolgens op nooit opgehelderde wijze om het leven. Vermoedelijk zijn ze vermoord; op bevel van de keizer wellicht ? Hendrik III schonk blijkens de oorkonde uit 1040 al hun bezittingen aan de bisschop van Utrecht.
Maar Jacob Snoeken wekte Witto weer tot leven. Niet alleen in de naamgeving van zijn boerderij, maar ook in de vorm van een standbeeld. In 1987 plaatste hij op de kasteelheuvel een zelf vervaardigd beeld van de ridder, opgetrokken uit ijzer en beton. Uit archeologische hoek werd dat maar zo-zo gevonden.
Want werd daar niet een waardevol monument uit het verleden aangetast ? Snoeken hield echter voet bij stuk. ‘Ze hoeven echt niet bang te zijn hoor,’ zegt hij nog maar eens, ‘de heuvel wordt aan alle kanten beschermd. Namelijk door mijzelf.’
Opgravingen zijn er overigens nooit gedaan bij de restanten van Witto’s motte. Het enige dat er ooit werd gevonden is een aarden kruikje.
Uit de wederwaardigheden van Witto en z’n broers leerde Jacob Snoeken ook, dat het dorp in 1990 precies 950 jaar bestond; net zoals de stad Groningen. Ze hebben toen in Wittelte een geweldig herdenkingsfeest gevierd. Sindsdien is in het dorp een nieuw gevoel van saamhorigheid ontstaan. Dat bleek al in de aanloop naar de feestelijkheden, toen de familie Snoeken aan alle kanten door hun dorpsgenoten werd geholpen.
Op het brinkje van Wittelte staat tegenwoordig een groot informatiepaneel, omringd door enorme veldkeien. Deze dragen de namen van de broers Witto, Uffo en Peelo. Onder de hoofdsteen begroef Snoeken in een fles een lijst met namen van allen die eraan meegewerkt hebben. En volgend jaar 27 en 27 mei wordt in het dorp wederom een grote feesttent opgesteld. Dan wordt het eerste Witto-lustrum gevierd. ‘Eerlijk is eerlijk: we hebben met z’n allen veel aan Witto te danken,’ stelt Jacob Snoeken vast.
