Category Archives: Ontginning

Iene grote vlakte van heide, russchen en bente

In de Provinciale Drentsche en Asser Courant verscheen op 9 november 1937 het volgende artikeltje over de ontginning van woeste gronden in de gemiente Deever

Diever. Verdwijnend heideveld
Wanneer we een klein aantal jaren terug zien, dan moet worden geconstateerd, dat het heideveld in onze gemeente in een snel tempo vermindert. We weten ons nog te herinneren, dat voor plusminus 30 jaar het Oude-Willemsveld ten Noorden van de Drentsche Aa vanaf den Waterschen weg tot over de Friesche grens nog in zijn natuurlijken staat verkeerde. Het was een onafzienbare vlakte van heide, russchen en bente. Slechts een 2-tal arbeiderswoningen stonden er eenzaam. Die menschen hadden zich daar vermoedelijk neergezet met het doel er schapen te kunnen houden en ook hadden ze een kleine oppervlakte grond omgespit en bewerkt, waarop iets werd verbouwd.

De schaapherder van Wateren – verschillende boeren van Wateren hielden toen nog schapen – was daar de meeste dagen van het jaar om er de dieren te hoeden. Om telkens weer jong voedsel voor de schapen te krijgen, werden oppervlakten heide, die te grof werden, afgebrand en zoo ontstond later weer jonge heide, die met graagte door de dieren werd genuttigd.

Het was ook ongeveer in dien tijd, dat ondernemende heeren van elders hun geluk aldaar beproefden. Van ontginningen op grote schaal was toen in deze omgeving nog weinig of niets te merken. Toch waren er enkele particulieren uit Diever, die ten Zuiden van de Aa aldaar kleine perceeltjes heide in cultuur hadden gebracht.

Door zooeven genoemde ondernemers werden toen van verschillende eigenaren groote complexen heidevelden aangekocht, met de ontginning waarvan begonnen werd. Men wilde naar het scheen de zaak flink aanpakken. Stoomploegen verschenen op het terrein, die voor vluggere uitvoering moesten dienen. Ook op de bemesting werd niet gespaard. Toch gelooven we, dat verschillende van deze heeren niet zeer heide-deskundig waren en er niet bepaald zijde bij hebben gesponnen, althans, de gronden verwisselden nogal eens van eigenaren. Maar, hoe het zich ook heeft toegedragen, er is na verloop van een 25-tal heel wat veranderd.

De onafzienbare heidevlakte is herschapen in vruchtbaar groen- en bouwland, waarop de laatste jaren al verscheidene flinke boerderijen zijn verrezen. Ook ten Zuiden van de Aa, in het Dieverveld, is het ontginnen van heideveld gedurende dien tijd voortgezet door particulieren en zijn een groot aantal hectares in vruchtbaar land omgevormd.

Voor enkele jaren kocht het Staatsboschbeheer van verschillende eigenaren een groot complex heideveld ten Oosten van den Waterschen weg vanaf den Berkenwal tot en met de boerderij Uilenhorst bij het zo genoemde Prinsbosch. Dit complex grond is na verloop van deze jaren bijna geheel bewerkt. Wegen zijn aangelegd, verschillende gedeelten zijn met bosch beplant en andere oppervlakten zijn bezaaid met lupinen. We hoorden, dat het in de bedoeling ligt om al deze gronden met bosch te beplanten. Het is dus te voorzien, dat na verloop van enkele jaren aldaar bosch in plaats van heide of woesten grond is gekomen. Het is thans wel al de moeite waard er eens een kijkje te nemen.

Voor ongeveer een jaar kocht het Staatsboschbeheer opnieuw een complex heideveld ten Westen van den Waterschen weg tot aan de grens van het landgoed Berkenheuvel. Vele handen vinder er werk en woeste grond wordt omgezet in cultuurgrond.
Het is nog niet lang geleden, dat onderhandelingen plaats vonden over de aankoop van een groote oppervlakte heide in het Wapserveld. En hoewel die plannen toen mislukt zijn, is het toch niet onwaarschijnlijk, dat mettertijd opnieuw dusdanige pogingen zullen worden aangewend.

Ten laatste willen we nog wijzen op het Oldendieverveld, dat met rassche schreden van heideveld in cultuurgrond wordt omgezet. Het was ook naar aanleiding daarvan, dat de snelle vermindering van heide in deze gemeente onze aandacht trok.
De tractorploeg speelt er momenteel de boventoon, en gedeelten die niet geploegd kunnen worden, worden met overheidssubsidie in werkverschaffing uitgevoerd.

Uit deze gegevens blijkt het dus, dat het heideveld in onze gemeente in snel tempo.

Posted in de Olde Willem, Landbouw, Ontginning | Leave a comment

Un lorrie mit reclame veur Ut Olde Willemsveldt

Ten behoeve van de uiterst nuttige ontginning van ut Olde Willemsveld in de twintiger jaren van de vorige eeuw werd een kaarsrechte zogenaamde Deceauvillebaan door ut Olde Willemsveld aangelegd. Na de voltooiing van deze uiterst nuttige ontginning werden de rails van de baan verwijderd en werd ter plekke van de opgebroken baan de openbare weg door de Olde Willem aangelegd.
De redactie van ut Deevers Archief waardeert het bijzonder dat de eigenaren van Camping Ut Olde Willemsveldt de herinnering aan het trotse landbouwverleden van dit gebied levend willen houden in de vorm van een lorrietje op een railsje met drie bielsjes bij de t-splitsing van de Woaterseweg en de weg door ut Olde Willemsveld.
De redactie heeft de drie bijgevoegde kleurenfoto’s gemaakt op woensdag 11 mei 2022.
Het lorrietje, het railsje en de drie bielsjes zijn zo te zien vrij kort voor die datum geplaatst, want de grond om het object is nog niet weer begroeid met gras. De makers van het aandoenlijke object hebben het lorrietje voor de zekerheid niet mit Olde Willemsaand, maar met veldkeitjes gevuld, dan kan het lorrietje met daarop het reclamebord bij een flinke storm ook niet omwaaien. Een bijkomend voordeel is ook dat het lorrietje verrijdbaar is, dus het reclamebord mag blijven staan, dus moet worden getolereerd, dus niet kan worden verbannen door de ijverig rondspiedende handhavende regellikkende ambtenaartjes van de gemeente Westenveld.
Het (speciaal voor de gelegenheid gemaakte ?) lorrietje is nogal afwijkend van de echte Deceauville lorrie, maar dat mag de goedbedoelde en zeer te waarderen pret in ut Olde Willemsveld uiteraard niet drukken. De redactie verwijst ook naar een foto van de ontginning in ut Olde Willemsveld, waarop de echte Deceauville lorrie is te zien.

Afbeelding 1
Na het opbreken van de Deceauvillebaan is de weg door het Olde Willemsveld aangelegd. 
Afbeelding 2

Afbeelding 3

Posted in de Olde Willem, Ontginning | Leave a comment

Bee un lorrie op smalspoor in ut Olde Willemsveld

De redactie van ut Deevers Archief ontving op 14 februari 2022 van de heer Paul Gols, woonachtig op Zorgvlied, bijgaande scan van een fraaie foto – een afdruk van een glasplaatnegatief – van ontginningswerkzaamheden in ut Olde Willemsveld. De redactie is de heer Paul Gols bijzonder erkentelijk voor het beschikbaar stellen van deze afbeelding met hoge geschiedkundige waarde. Voorwaar een topstuk.

De N.V. Ontginningsmaatschappij De Drie Provinciën werd op 18 september 1924 opgericht. Deze maatschappij leidde in de twintiger jaren van de vorige eeuw onder meer de ontginningen in ut Olde Willemsveld. Deze foto is afkomstig uit de collectie van Wessel Jansema, een kleinzoon van de opzichter/rentmeester van De Drie Provinciën. Op de foto staat werkvolk bij een lorrie op een smalspoor in ut Olde Willemsveld. De lorrie wordt getrokken door een paard. De man die aan de linkerkant tegen de lorrie leunt is opzichter Jansema. Het is jammer dat de namen van de andere mannen niet bekend zijn.
Het rechtlijnige smalspoor van het type Deceauville door ut Olde Willemsveld is nog niet ingetekend op de topografische kaart uit 1909. Dit smalspoor is voor het eerst ingetekend op de topografische kaart uit 1926. Zie bijgaande afbeelding van een detail van de topografische kaart uit 1926. Ter plekke van de Deceauvillebaan is na voltooiing van de ontginning van ut Olde Willemsveld de weg door de Olde Willem aangelegd.
De redactie heeft het vermoeden dat het smalspoor dat is te zien op de afbeelding niet direct onderdeel is van het rechtlijnige smalspoor dat door ut Olde Willemsveld loopt, maar een stuk smalspoor is, zeg maar een zijspoortje is, dat steeds op een ander te ontginnen perceel werd gelegd, immers het smalspoor was gemakkelijk te verplaatsen. De afgegraven onbruikbare grond werd op de lorries geschept en afgevoerd. Maar waar naar toe ?
De heer Paul Gols merkte terecht op dat deze afbeelding samen met de afbeelding van de diepploeg de meest sprekende afbeeldingen zijn voor de ontginning van ut Olde Willemsveld. Van handkracht naar paardekracht en van paardekracht naar mechanische kracht.
Bijgaande afbeelding is eveneens opgenomen op bladzijde 130 van het op vrijdag 9 juli 2021 uitgegeven papieren Magnum Opus van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever.

Posted in de Olde Willem, Ontginning, Topstuk | Leave a comment

Un landbouwtrekmotor an ’t waark in de Olde Willem

De redactie van ut Deevers Archief ontving op 5 januari 2015 van de heer Paul Gols, woonachtig op Zorgvlied, bijgaande tekst en fraaie foto -een afdruk van een glasplaatnegatief- van ontginningswerkzaamheden in de Olde Willem. De redactie is de heer Paul Gols bijzonder erkentelijk voor het beschikbaar stellen van deze historisch waardevolle afbeelding.

Deze foto is afkomstig uit de collectie van Wessel Jansema, een kleinzoon van de rentmeester van ‘De Drie Provinciën’, die in de jaren 1911-1920 onder meer de ontginningen in de Olde Willem leidde. Op de foto is heel veel werkvolk bij een stoom- of benzinetrekker met nummerplaat G2673 te zien en mogelijkerwijs ook de rentmeester zelf en de eigenaar van de te ontginnen gronden.

De redactie van ut Deevers Archief ontving op 15 februari 2015 van de heer Hans Salverda de volgende reactie op de bijgaande foto. De redactie is de heer Hans Salverda bijzonder erkentelijk voor deze bijdrage.

Dit is een prachtige foto van de ontginning en wat een grote groep mensen.
Het kenteken van de ’trekker’ geeft aan dat deze afkomstig was uit de provincie Noord-Holland.
Naast Wessel Jansema kunnen nog enkele andere namen genoemd worden, zoals Arthur Bigot en Floris Vos.
Floris Vos woonde in het Gooi en mogelijk heeft hij gezorgd dat deze trekker naar Oude Willem is gebracht en kon worden ingezet bij de ontginning. Deze Floris Vos was een kleurrijk figuur en had een landelijke partij opgericht om de tolwegen in Nederland af te schaffen. Voor deze partij zat hij ook in de Tweede Kamer. Hij ligt begraven op het kerkhof van Naarden.
Arthur Bigot was ook medewerker van de Heidemaatschappij en zijn vrouw heeft volgens het telefoonboek, dat onlangs in ut Deevers Archief is gepubliceerd, nog gewoond in het huis Goede Weide dat nu nog in Oude Willem staat. De camping van de familie Theunissen heeft dezelfde naam: Groene Weide.
Arbeiders die bij Arthur Bigot (op zijn Frans uitgesproken als Biegoo) werkten zeiden al gauw dat ze ‘bij God’ werkten………..

Aantekeningen van de redactie van Ut Deevers Archief van 16 januari 2022

De redactie citeert uit het boek ‘Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel 3. Landbouw, voeding’ van A.A.A.de la Bruhèze, H.W. Lintsen, A. Rip,  J.W. Schot op bladzijde 29 de volgende tekst:
Een jaar na een eerste proef in 1911, schafte de Heidemij een uit Groot-Brittannië afkomstige ‘motorploeg’ aan. Deze machine combineerde het voordeel van een veel grotere wendbaarheid met een bredere inzetbaarheid.
Kort daarna, in 1913, zette de N.V. Landontginningsmaatschappij ‘De Drie Provinciën’ bij haar ontginningswerk in het Zuidwest-Drentse Diever de eerste ‘landbouwtrekmotor’ (lees: trekker) in ons land in: een 60 pk Caterpillar rupstrekker. De Caterpillar kon het werk van 30 ossen of paarden aan.

Bijgaande afbeelding is eveneens opgenomen op bladzijde 130 van het op vrijdag 9 juli 2021 uitgegeven papieren Magnum Opus van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever.

Posted in de Drie Provinciën, de Olde Willem, Landbouw, Ontginning | Leave a comment

Deepe ploog’n in ut Olde Willemsveld

In het Nieuwsblad van Friesland (Hepkema’s Courant) verscheen op 20 november 1912 het volgende korte bericht.

Zorgvlied, 18 november – De ontginning van woeste gronden neemt in deze omgeving sterk toe. Thans is in werking bij de Ontginning Maatschappij ‘De Drie Provinciën’ de zogenaamde trector, een dubbele ploeg, welke in één keer 1,20 m. omwerpt. In Amerika is deze ploeg al eenigen tijd in gebruik, doch in Nederland is dit de eerste.

Aantekeningen van de redactie van ut Deevers Archief
De private ontginningsmaatschappij De Drie Provinciën was actief in de Olde Willem. Het valt te betwijfelen of daar voor het eerst de door een stoomtractor getrokken dubbele ploeg werd ingezet, omdat in die tijd overal in Nederland woeste gronden werden ontgonnen.
In de Olde Willem (het Olde Willemsveld) werd op grote schaal gediepploegd, geëgaliseerd en ontwaterd. Door het diepploegen werden de aanwezige bodemlagen vernietigd en met elkaar vermengd, wat tot een snellere waterafvoer leidde.
Nu wordt of is in de Olde Willem het in een eeuw ontstane cultuurlandschap omgevormd naar een ander door mensenhand geschapen cultuurlandschap die eufemistisch natuur wordt genoemd. De vernielde bodemlagen laten zich echter niet ontegaliseren en ontdiepploegen.
De oude toen 96-jarige Gerard Goettsch op Woater’n, ontginner van het eerste uur, kreeg de tranen in zijn ogen, toen hij begreep wat de hedendaagse hoge natuurregenten van Staatsbosbeheer over de Olde Willem hadden besloten: ‘See mèèkt alles kapot !’

Vraag aan de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief: wie heeft een foto van het diepploegen in het Olde Willemsveld ?

Posted in de Olde Willem, Gerard Goettsch, Ontginning | Leave a comment

Vall’nde stien’n en gevoar veur instott’n

Op het gegevensbord bij het zo genoemde Prinsenbos bij de verdwijnende Uilenhorst in de Olde Willem staat onder meer de volgende tekst: Wel een woord van waarschuwing voor uw veiligheid; voer de dieren niet en houd gepaste afstand. Ook tot de ruïne van de Uilenhorst, omdat vallende objecten en instorting gevaar kunnen opleveren. 
Van wat ooit de trotse boerderij met de naam ‘de Uilenhorst’ was, kan niet veel meer instorten, want de mannetjes die de bosschen van de Nederlandse Staat beheren, hebben de tot de boerderij behorende gebouwen de afgelopen jaren op een versnelde manier kunstmatig laten ruïneren en verwijderen.
Wat nu nog over is van ‘de Uilenhorst’ is een netjes aangeharkte plastic nepruïne, die het wel mooi doet op een foto, maar die beter maar zo snel mogelijk naar een puinbreker kan worden afgevoerd.
Of moeten die paar muren blijven staan, vanwege het verschaffen van leefruimte aan het zeldzame kalkzandsteenkruipertje ?
En wat te denken van de ‘ruïne’ van het pothokke, die te zien is op de laatste foto. In 2007 stond het hele pothokke er nog,
De redactie van ut Deevers Archief heeft de kleurenfoto’s op 13 november 2014 gemaakt.

Abracadabra-311

Abracadabra-314

Abracadabra-312
Abracadabra-313

Abracadabra-316Abracadabra-315
Abracadabra-317




Abracadabra-318


Posted in Boerdereeje, de Olde Willem, de Uilenhorst, Ontginning, Staatsbosbeheer, Verdwenen object | Leave a comment

Door mobilisatie zijn werkkrachten moeilijk te krijgen

In het Nieuwsblad van het Noorden verscheen op 16 juni 1915, ten tijde van de Eerste Wereldoolog, het volgende bericht over de ontginning ‘De Drie Provinciën’ in de Oude Willem.

Diever, 15 juni. voor ”t grootste gedeelte ligt de ontginning ‘De drie Provinciën’ in onze gemeente. Uitgestrekte heidevelden, vroeger behoorende tot het landgoed Zorgvlied en het eigendom van wijlen den heer Verwer, zijn indertijd aangekocht en tot groenland gemaakt.
De bedoeling was in ruime mate hooi te winnen en te verhandelen op Engeland. Dat is niet geheel naar wensch gegaan; den vorigen zomer is veel hooi, maar ook haver, door den regen bedorven en later gedeeltelijk verbroeid of …. verbrand.
Nu heeft me een anderen weg ingeslagen. Ongeveer vierhonderd runderen, waaronder een 110-tal ossen, zijn langzamerhand aangekocht met de bedoeling ze te laten vetweiden. Bij de tegenwoordige vleeschprijzen hoopt men betere winsten te maken dan met den hooioogst.
Ook is men nu niet zoo afhankelijk van een groot aantal werklieden: door de mobilisatie gaat het moeilijk voldoende werkkrachten te krijgen.

Aantekeningen van de redactie van het Deevers Archief
De door ‘De drie Provinciën’ ontgonnen gronden zijn en worden nu honderd jaar later weer verontgonnen, dat wil zeggen gebracht in een nieuwe gecontroleerde cultuurtoestand, die eufemistisch natuur wordt genoemd.
Het belangrijkste aan dit bericht zit natuurlijk opgesloten in de laatste alinea van het bericht, waaruit blijkt dat in de gemiente Deever ook de effecten van het neutrale Nederland in de Eerste Wereldoorlog voelbaar waren.

Posted in de Drie Provinciën, Ièste Wereldoorlog, Landgoed Zorgvliet, Lodewijk Guillaume Verwer, Ontginning | Leave a comment