Category Archives: 10 april 1945

Plotseling en wreed stond de dood voor de broers

Ter godvruchtige nagedachtenis van de broers Antonius Maria Gerardus Janssens en Jozeph Cornelis Maria Janssens werd bijgaand doodsprentje gemaakt. Een doodsprentje is een klein prentje dat binnen de Rooms Katholieke Kerk wordt uitgegeven als herinnering aan een overlijden. Een doodsprentje wordt tijdens de uitvaart aan de aanwezigen uitgedeeld. Het hier afgebeelde doodsprentje -aanwezig in de verzameling van ut Deevers Archief- zal derhalve op 14 april 1945 in het kerkgebouw aan de brink van Deever zijn uitgedeeld tijdens de uitvaartdienst van de tien mannen die op 10 april 1945 op het marktterrein in Deever werden vermoord.  

De Duitsers gijzelden op 10 april 1945 de uit Noord-Brabant geëvacueerde broers Antonius Maria Gerardus Janssens en Jozeph Cornelis Maria Janssens, samen met Nicolaas Houwer, Kornelis Kerssies, Harman Bennen, Roelof Hunneman, Hendrik Akkerman, Klaas Daleman, Jan Houwer, Koop Houwer en Koop Westerhof.
De Duitse gijzelaars dwongen de gegijzelden op het Marktterrein in Deever tegen de wal van de kaarhof te gaan staan. Zie de afgebeelde foto, die op 15 februari 2001 is gemaakt. Op deze plek staat heden ten dage een rododendronbosje.
Na enige uren arriveerde een auto uit Steenwijk. De Duitse officier die uit de auto stapte was de woedende en schreeuwende S.D.-commandant Fritz Habener, Hij greep plotseling een mitrailleur en vermoordde de mannen die tegen de wal van de kaarkhof stonden. Koop Westerhof overleefde als door een wonder deze wrede moordaanslag.

De tekst van het doodsprentje luidt als volgt:
Jezus, Maria, Joseph.
Ter godvruchtige nagedachtenis van Antonius Maria Gerardus Janssens, geboren 26 mei 1926 te Tilburg en van Jozef Cornelis Maria Janssens, geboren 10 october 1930 te Berkel, gevallen voor het vuurpeloton 10 april 1945.
Plotseling en wreed stond de dood voor deze beide jonge menschen, die nog aan ’t begin, aan de lente stonden van hun leven.
Maar toch roept onze Moeder de Heilige Kerk, ook bij deze wreede sterfgevallen ons toe om niet te blijven treuren, maar om te denken aan de opstanding en ’t eeuwig leven, dat deze jongens tegemoet gaan.
Beste ouders, broers en zusjes weent niet over ons. Eens zullen we allen weer in blijdschap vereenigd zijn.
Mijn Jezus, barmhartigheid !

Een doodsprentje werd vaak van een passende bijbeltekst voorzien. En niet te vergeten voorzien van een aanwijzing voor een aflaat. Een aflaat is de vermindering van tijdelijke straffen die de overledene in het vagevuur moet ondergaan. Deze straffen kunnen worden verminderd door het uitspreken van gebedjes voor de overledene, zoals bijvoorbeeld op dit doodsprentje het gebed ‘Mijn Jezus, barmhartigheid’. Dit leverde voor de gestorvenen per gebed 100 dagen aflaat op.
De term ‘Cum approbatione ecclesia’ betekent in het Nederlands ‘Met goedkeuring van de kerk’.
Het prentje van de religieuze scène is getekend door Augustin Müller-Warth (1864-1943). Het is bij de redactie niet bekend of ook een kleuren-versie van dit doodsprentje is uitgegeven.

Abracadabra-1255Abracadabra-1256Abracadabra-1258Abracadabra-1257

Posted in 10 april 1945, Bidplètie, Deever, Oorlogsgraf, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Ut drama op 10 april 1945 op ut maarkturrein

In de nogal onbekende en wellicht al vergeten brochure ‘Sporen uit het verleden. Getuigenissen en routes’, die de niet meer bestaande Stichting Toeristisch Bureau Gemeente Westenveld ter gelegenheid van het herdenken en vieren van 70 jaren bevrijding in 2015 heeft uitgegeven, is op de bladzijden 27, 28 en 29 het volgende artikel opgenomen. Dit artikel is ongetwijfeld geschreven door de enige en echte en erkende Tweede-Wereldoorlog-geschiedkundige-expert van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever, zeg maar de heemkundige vurening uut Deever.

De bevolking van Diever voelde zich, door de aanwezigheid van de in de nacht van zaterdag 7 op zondag 8 april 1945 gelande Franse parachutisten (para’s), enigszins bevrijd. Zeker toen op maandag 9 april 1945 de Duits-gezinde N.S.B. (Nationaal Socialistische Beweging)-burgemeester in het gemeentehuis werd gearresteerd en de N.S.B.’er, kringleider van de Landwacht, was gevlucht.
Ondanks waarschuwingen van de, toen nog ondergronds opererende Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (B.S.) zich rustig te houden, konden sommigen hun opgekropte haatgevoelens jegens enkele N.S.B.’ers nauwelijks bedwingen en begonnen hen lastig te vallen.
Op dinsdagmorgen 10 april escaleerde de zaak toen bleek dat enkele N.S.B.-evacués, die ondergebracht waren in de woning van een ondergedoken onderwijzer, Diever wilden ontvluchten en eigendommen van de onderwijzer wilden meenemen. De jarenlang opgekropte woede barstte los. Eerst werd verbaal getracht de N.S.B.’ers te bewegen de bewuste spullen achter te laten. Toen dit niet hielp, gingen enkele heethoofden de N.S.B.’ers te lijf. Een plaatselijke politieman wist de partijen uiteindelijk te scheiden en stuurde de N.S.B.’ers terug naar hun onderkomen. De zaak leek met een sisser af te lopen, maar één van de meest gehate N.S.B.-evacués liet het er niet bij zitten. Hij stuurde twee meisjes, die eveneens in de woning van het schoolhoofd waren ingekwartierd, naar Steenwijk om de daar gedetacheerde Duitsers om hulp te vragen. Waarschijnlijk was dit de druppel die de emmer deed overlopen. De Duitsers beseften waarschijnlijk dat ze nu de Franse parachutisten moesten uitschakelen, wilden zij nog enig gezag kunnen blijven uitoefenen op de Nederlandse bevolking.
Dinsdagmiddag 10 april trokken ruim 150 Duitse soldaten uit Steenwijk, een groep via Wapse en een andere via Wittelte, Diever binnen. Eén groep ging op zoek naar de para’s, een andere groep begon willekeurig burgers te arresteren.
Twee B.S.’ers werden door de Duitsers verrast op het marktterrein aan de wal van de begraafplaats, waar zij de Hezenes goed konden overzien. Zij wachtten daar op de para’s, die zich aan de andere kant van de Hezenes in de bosrand schuil hielden en zouden komen om enige lastige N.S.B.’ers te arresteren om de rust in Diever te herstellen. Zij kwamen daar tussen de strijdende partijen terecht en konden niets anders dan proberen te ontvluchten over de es naar het bos. Toen de Duitsers dat in de gaten kregen, werden ze door hen beschoten. Eén werd licht gewond door een schampschot aan de hals, hij kon ontsnappen, omdat de para’s de schietende Duitser door het hoofd schoten. De andere werd zwaar gewond en kon niet meer wegkomen. Omdat hij gedurende het vuurgevecht niet bereikt kon worden, is hij op de es doodgebloed. Eerst veel later is zijn revolver, die hij nog wist te begraven, daar teruggevonden. Het vuurgevecht tussen de Duitsers en de Fransen werd op afstand geleverd.
De Fransen hadden de beste posities en leden geen verliezen, dit in tegenstelling tot de Duitsers. In totaal sneuvelden in Diever vermoedelijk tien Duitsers, onder wie hun commandant. De Duitsers durfden een gevecht met de para’s op korte afstand niet meer aan en brachten op het marktterrein geschut in stelling. Ze schoten over de es op de para’s, maar die hadden zich al eerder, vanwege de overmacht, dieper in het bos teruggetrokken.
Bij deze zinloze actie schoten de Duitsers de woning naast en de schuur van het Armenwerkhuis aan de Groningerweg in brand. De daders van de molestatie van de N.S.B.’ers werden niet gevonden, die waren gevlogen. Willekeurige burgers werden opgepakt en uiteindelijk werden tien van hen, de jongsten waren 14 en 18 jaar oud., samengebracht onder de wal van de begraafplaats op het markterrein.
Nadat de gegijzelden enige uren tegen de wal hadden gezeten,  kwam uit Steenwijk een gesloten wagen aanrijden. Dee stopte vlak bij de groep gegijzelden. Scheldend en tierend, waarschijnlijk vanwege de mislukte expeditie tegen de para’s stapte een (dronken ?) Duitse officier uit. Hij schreeuwde dat men voort moest maken of iets van dien aard.
Plotseling greep hij een automatisch wapen en begon deze leeg te schieten op de gegijzelde mannen, die nog steeds met de handen in de nek tegen de wal stonden. Kermend vielen deze neer. Soldaten gingen vervolgens langs de gevallenen om het genadeschot te geven, voor zover dat nog nodig was. Eén van hen viel licht gewond onder de lichamen van zijn lotgenoten en waarschijnlijk heeft dit zijn leven gered. De kogel van het genadeschot voor de man die op hem lag, trof hem in de heup en bleef daar steken. Door zich ‘dood’ te houden, totdat de Duitsers uiteindelijk verdwenen, overleefde hij de aanslag. In de duisternis wist hij onder het lijk weg te kruipen en met veel inspanning naar de dichtstbij gelegen woningen te kruipen, waarbij hij het eerste huis voorbijging. Hij wist dat de zoon van de daar wonende vrouw tot de slachtoffers behoorden. Bij de tweede woning kreeg hij onderdak en de eerste verzorging.
De volgende dag is hij op een ladder gelegd en naar de Rode Kruis hulppost gebracht. Hier is hij verzorgd aan enkele vleeswonden, veroorzaakt door schampschoten, en de kogelwond in zijn dijbeen. Deze kogel was daar blijven steken en is niet verwijderd.
Hij herstelde goed van zijn verwondingen. Later moest hij nog getuigen in een proces tegen de moordenaar in het Bijzonder Gerechtshof in Arnhem. Hij herkende de Duitse officier direct en herinnerde zich nog een typisch staaltje van arrogantie van de man. Toen hij iets op de landkaart moest aanwijzen, zag de Duitser kans hem letterlijk nog op de vingers te tikken !
De Duitse officier is ter dood veroordeeld en in België gefusilleerd. De bevolking van Diever trof de volgende morgen tien dode medeburgers aan, negen op het marktterrein en één op es. Ze werden naar het Schultehuus gebracht waar ze werden gewassen, gekist en opgebaard. Op zaterdag 14 april werden ze gezamenlijk vanuit de Nederlands Hervormde kerk begraven in één perk op de algemene begraafplaats van Diever. Volgens ooggetuigen was de begrafenisstoet zo lang, dat toen de eerste mensen van de stoet de begraafplaats bereikten, de laatste nog bij de kerk in de rouwstoet moesten aansluiten.

Posted in 10 april 1945, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Een foto van de broers Anton en Jozeph Janssens

De Duitse bezetter gijzelde op 10 april 1945 de uit Noord-Brabant geëvacueerde en bij de familie Harm Kuiper op Kalteren ondergebrachte broers Antonius Maria Gerardus Janssens en Jozeph Cornelis Maria Janssens, samen met Nicolaas Houwer, Kornelis Kerssies, Harman Bennen, Roelof Hunneman, Hendrik Akkerman, Klaas Daleman, Jan Houwer, Koop Houwer en Koop Westerhof.
De Duitse gijzelaars dwongen de Nederlandse gegijzelden op het marktterrein in Deever tegen de wal van de kaarhof te gaan staan; op deze plek stond in 2019 nog respectvol een rhododendronbosje. Na enige uren arriveerde een auto uit Steenwijk. De Duitse officier die uit de auto stapte was de woedende en schreeuwende S.D.-commandant Fritz Habener, Hij greep plotseling een mitrailleur en vermoordde de gegijzelde mannen die tegen de wal van de kaarkhof stonden. Koop Westerhof overleefde als door een wonder deze wrede moordaanslag.
Antonius Maria Gerardus Janssens is geboren op 26 mei 1926 in Tilburg en is op 10 april 1945 op achttienjarige leeftijd overleden in Deever. Jozeph Cornelis Maria Janssens is geboren op 10 oktober 1930 in Berkel en is op 10 april 1945 op veertienjarige leeftijd overleden in Deever.
Mevrouw Loes Ravensteijn-Janssens, dochter van de jongste broer van de broers Anton en Jozeph, stelde op 10 mei 2020 bijgaande afbeelding van haar twee ooms beschikbaar voor opname in ut Deevers Archief. De redactie is haar daarvoor bijzonder erkentelijk en toont deze afbeelding hier met alle respect. Mevrouw Loes Ravensteijn-Janssens en haar man komen regelmatig naar de kaarkhof an de Grönnegerweg bee Deever om het oorlogsgraf van hun oom Anton en oom Jozeph te verzorgen. De redactie heeft daar bijzonder veel waardering voor.
Op de hier afgebeelde foto is de jongen aan de linkerkant Anton Janssens en is de jongen aan de rechterkant Jozeph Janssens.

De zeer gewaardeerde bezoeker van ut Deevers Archief, die nog steeds een verstokte liefhebber van afbeeldingen op papier is, kan de hier afgebeelde foto ook ten zeerste in zwart-wit weergave bewonderen op bladzijde 17 van het papieren blaadje Opraekelen nr. 23/1 (maart 2023) van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever, zeg maar de heemkunduge vurening uut Deever. Maar ja, dan moet je wel in het bezit van dat papieren blaadje zijn of dat papieren blaadje bij iemand in kunnen zien.

Afbeelding 1 – Foto van de broers Anton Janssens (links) en Jozeph Janssens (rechts)
Afbeelding 2 – Akte van overlijden van Anton Janssens

Afbeelding 3 – Akte van overlijden van Jozeph Janssens

Posted in 10 april 1945, Overlijdensbericht, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Kiender bee de legere skoele op 22 mei 1931

Op de hier afgebeelde schoolfoto zijn de leerlingen uit het schooljaar 1930-1931 bij de openbare lagere school an de Heufdstroate in Deever te zien. Niet alle leerlingen staan op deze foto, maar wel de leerlingen wiens achternaam met een A, B, C of D begint. De hier afgebeelde foto is gemaakt op 22 mei 1931. Wijlen Anne Mulder heeft moeite gedaan zoveel mogelijk kinderen te herkennen. Zie de volgende lijst. De redactie mocht van wijlen huisarts Jan Brandenburg uit Overdinkel zijn exemplaar van deze schoolfoto scannen.
De redactie van ut Deevers Archief verzoekt de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief ontbrekende gegevens in de lijst van leerlingen en onderwijzend personeel door te geven aan de redactie.

De redactie ontving op 24 oktober 2023 de volgende zeer gewaardeerde reactie van Bert Benthem.
Als de voornaam van leelring 11 met een L begint, dan is dat heel waarschijnlijk Lambertus (Bartus, Bart, Battie) Benthem (van café Brinkzicht). En als dat klopt dan moet leerling 14 wel Egbert (Eppie) Benthem (van Kalteren) zijn.


Op de hier afgebeelde foto zijn de volgende personen te zien.

1.  Albertus Andree (Andrea ? of Andreae ?)
Hij was schoolmeester. Hij werd in de Deeverse volksmond altijd Bart Eulie genoemd.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

2.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

3.  Harm Balsma
Hij is een zoon van Klaas Marcus Balsma en Gezina Smit.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

4.  Dirk Buiter
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

5.  … Bakker
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?

6.  … Brals
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?

7.  Luite (Lu) Wolter Broer
Hij is geboren op 2 november 1918 in Noordwolde. Hij is op 16 oktober 2005 overleden. Hij is het enige kind van Willem Broer en Elje Doodhagen. Hij was getrouwd met Engeltje Anje van Delden. Hij woonde an de Kloosterstroate in Deever.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar mer gegevens van hem.

8.  … Brals
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?

9.  Jan Bel
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

10.  Hendrik (Henk) Blok
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

11.  Lambertus (Bartus, Bart, Battie) Benthem
Hij is geboren op 27 april 1920 op Kalter’n. Hij is overleden op 30 augustus 1989. Hij woonde in 1931 in de boerderij met adres Kalteren 9. Hij was de uitbater van café Brinkzicht in Deever. Hij was getrouwd met Jantje (Jannie) Strampel.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van hem.

12.  Jolle Balsma
Hij is een zoon van Klaas Marcus Balsma en Gezina Smit.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

13.  Jans Blok
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

14.  Egbert (Eppie) Benthem
Hij is geboren op 27 september 1923 op Kalter’n. Hij is overleden op 24 januari 1995 in Möppel. Hij is begraven op de kaarkhof an de Grönnegerweg bee Deever. Hij trouwde met Margje Koning, een dochter van Michiel Koning en Grietje Dorenbos. Zij is geboren op 9 mei 1931. Zij woonden in de boerderij met adres Kalteren 9, later woonden ze an de Vlasstroate in Deever.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van hen.

15.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

16.  Trientje (Tite) Boer
Zij is geboren op 6 maart 1918. Zij is overleden op 24 juni 1981. Zij is begraven op de kaarkhof an de Grönnegerweg bee Deever.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

17.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

18.  Anna Bellijn
Zij is geboren op 15 juli 1925 in Deever. Zij is overleden op 25 november 2005. Zij is begraven op de kaarkhof op Wapservene.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van haar.

19  Johanna Philippina Hatzmann
Zij was schooljuffrouw.
Zij is geboren op 24 mei 1886 in Hoogersmilde.
Zij is overleden op 16 februari 1949 in Dwingel. Zij was toen 62 jaar oud.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van haar.

20.  … Daleman
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

21.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

22.  … Daleman
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

23.  Magda Brandenburg
Zij is geboren in 1919. Zij is overleden in december 2011. Zij is een dochter van veearts Nanne Brandenburg van de Deeverbrogge.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van haar.

24.  … Onstee
Zij was schooljuffrouw.
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze schooljuffrouw ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

25.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

26.  … Daleman
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

27.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

28.  Grietje Blok
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

29.  … van Buren
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

30.  Hendrikus Andries van Eisden
Hij is geboren op 5 mei 1899 in Steenwijkerwold. Hij is overleden op 13 oktober 1987 in Meppel.
Hij was van 1 april 1930 tot 1 april 1936 hoofd van de legere skoele.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar meer gegevens van hem.

31.  Jan Brandenburg
Hij is een zoon van veearts Nanne Brandenburg van de Deeverbrogge.
Hij is geboren op 1 januari 1921 an de Deeverbrogge. Hij is overleden op 7 januari 2014 in de Lutte. Zie het bijgevoegde op 8 januari 2014 in de krant Tubantie gepubliceerde overlijdensbericht. Hij was apotheekhoudend huisarts in Overdinkel.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van hem.

32.  Jacoba (Coba) Balsma
Zij is een dochter van Klaas Marcus Balsma en Gezina Smit.
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

33.  … Bijker
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

34.  … Bijker
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

35.  … Bijker
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

36.  Leerling nog niet herkend
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief herkent deze leerling ?

37.   Jantje Bellijn
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

38.  … Brals
Wie van de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief weet de voornaam van deze leerling ?
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

39.  Sientje Bel
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.

40.  Hildegonda (Gonda) Buiter
De redactie moet in de openbare bronnen nog op zoek naar gegevens van haar.


Posted in 10 april 1945, Alle Deeversen, Legere skoele in Deever | Leave a comment

Fritz Habener is de moordenaar van 10 april 1945

Op 4 mei worden elk jaar bij het oorlogsmonument op het marktterrein aan het begin van de Bosweg in Deever de in de Tweede Wereldoorlog omgekomen burgerslachtoffers herdacht waarvan de namen zijn gegraveerd in de koperen plaat, die is vastgeschroefd aan de zwerfsteen van het monument. De redactie van ut Deevers Archief heeft de hier afgebeelde foto van het oorlogsmonument gemaakt op 27 april 2008.

Op deze koperen plaat staan ook de namen van de tien burgers, die op 10 april 1945 op brute wijze op het marktterrein zijn vermoord:
– Nicolaas Houwer, geboren op 8 mei 1882 in Deever;
– Kornelis Kerssies, geboren op 15 maart 1885 in Wittelte;
– Harman Bennen, geboren op 4 augustus 1891 in Deever;
– Roelof Hunneman, geboren op 5 juni 1898 in Deever;
– Hendrik Akkerman, geboren op 15 februari 1904 in Zwolle;
– Klaas Daleman, geboren op 22 mei 1906 in Wittelte;
– Jan Houwer, geboren op 23 juli 1911 op Kalter’n;
– Koop Houwer, geboren op 16 mei 1915 in Deever;
– Antonius Maria Gerardus Janssens, geboren op 26 mei 1926 in Tilburg;
– Joseph Cornelis Maria Janssens, geboren op 10 oktober 1930 in Berkel.

De beruchte Duitse S.S. Hauptscharfüher Fritz Habener -zie de afgebeelde foto- is de moordenaar van de tien onschuldige mannen, hij schoot ze eigenhandig met een machinegeweer dood. Dat was op ut maarktterrein teeg’n de wal van de kaarkhof an de Grönnegerweg bee Deever. Op deze stee staat nu een rododendronbosje.

S.S. Hauptscharfüher Frits Habener is geboren op 17 mei 1909 in Hamburg in Duitsland. Op 30 september 1950 is hij wegens oorlogsmisdaden in het Fort de Pontessy bij Lyon in Frankrijk gefusilleerd. De foto van Frits Habener is afkomstig uit de collectie van het Bundesarchif in Berlijn, Duitsland.

Meer gegevens over dit oorlogsmonument zijn te vinden in de webstee Traces of War en in de webstee van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

De heer J.G.S.E. Borg reageerde op 15 januari 2018 als volgt.
Fritz Habener is volgens mij ook betrokken geweest bij de executie van zes personen in Kallenkote.
Ik weet niet of hij het bevel voerde over het executiepeloton, dat uit twaalf mannen bestond.
Ik weet ook niet of hij degene was die na de executie het genadeschot gaf.
Ik heb twee vragen.
Werd er na een executie altijd een genadeschot gegeven ?
Werden de soldaten van een executiepeloton ook vervolgd ?

Abracadabra-1226

Abracadabra-1227

Posted in 10 april 1945, Bosweg, Deever, Oorlogsmonement, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Un neeje braandspuite veur de gemiente Deever

In het onvolprezen papieren fotoboekje Diever, zoals het was in de voormalige gemeente zijn foto’s opgenomen uit de periode 1930-1980. Een werkgroep van vrijwilligers van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever heeft dit onvolprezen papieren fotoboekje samengesteld. De eerste druk van dit onvolprezen papieren fotoboekje is in 2008 uitgegeven. De redactie van ut Deevers Archief weet niet of daarna een herdruk van dit onvolprezen papieren fotoboekje is uitgegeven.
Op bladzijde 55 van dit onvolprezen papieren fotoboekje is bijgaande afbeelding 1 te zien.
Afbeelding 1 is samen met afbeelding 2 en afbeelding 3 op 22 maart 1940 gepubliceerd op bladzijde 24 van de provinciale Groninger en Drentse illustratie Het Noorden in woord en beeld, jaargang 16, 1940-1941, nummer 2; zie bijgaande afbeelding 4.
De tekst bij de afbeelding op bladzijde 55 van het onvolprezen papieren fotoboekje Diever, zoals het was in de voormalige gemeente is voor het gemak klakkeloos overgenomen uit het bijschrift bij afbeelding 1.
De vraag is of de motorbrandspuit een nieuwe of een tweedehands motorbrandspuit is, want het zichtbare kenteken A-11249 aan het voertuig is niet te vinden in de kenteken-database van het Drents Archief. Echter kenteken A-11249 komt gelukkig wel voor in de webstee www.groningerkentekens.nl. Het Groninger kenteken is op 24 december 1925 op naam geschreven van Jan Jurrien van Bergen, fabrikant van torenklokken, torenuurwerken en hand- en motorbrandspuiten in Heiligerlee, gemeente Scheemda.
Het Groninger kenteken A-11249 was op 11 maart 1940 voor het rit van Heiligerlee naar Deever tijdelijk bevestigd aan de nieuwe motorbrandspuit van brandspuitenfabriek Van Bergen voor de gemiente Deever. De nieuwe motorbrandspuit voor de gemiente Deever kreeg kenteken D-4600. Dit Drentse kenteken werd op 26 maart 1940 op naam geschreven van de gemiente Deever.
Op afbeelding 1 is de nieuwe motorbrandspuit op de brink van Deever voor het oude gemeentehuis en de oude pastorie te zien. Het voor de demonstratie benodigde bluswater werd blijkbaar niet uit de braandkoele op de brink gepompt, maar uit een braandputte (?). Wie heeft kennis van deze braandputte ?
Wie van de zeer gewaardeerde trouwe bezoekers van ut Deevers Archief weet de locatie van wat op afbeelding 2 is te zien ?
De redactie vond bij het digitaliseren van honderden papieren nummers van ut Deeverse Blattie van Japie van Goor in ut blattie van 22 april 1999 in de rubriek ‘Wat weet u nog van vroeger ? van de Historische Vereniging Vroegere Gemeente Diever bijgaand bericht, zie afbeelding 5. In het bericht wil deze vereniging weten wie van de personen op de afbeeldingen (zie afbeelding 5) lid zijn van de vrijwillige brandweer in Deever. Deze vereniging doelt op de afbeelding van de nieuwe motorbrandspuit, maar daar zijn geen mensen te zien. De vereniging denkt een andere foto van de nieuwe brandweerspuit voor ogen te hebben, want op die foto staan wel leden van de vrijwillige brandweer van Deever, namelijk Lambert Rolden en zijn zoon Hendrik Jan Rolden.

Afbeelding 1
Het bijschrift bij afbeelding 1 (zie afbeelding 4) luidt als volgt.
Maandag 11 Maart werd te Diever (Dr.) aan de gemeente een nieuwe motorbrandspuit afgeleverd en geprobeerd. Dat was een belangrijke gebeurtenis voor het dorp, want het blusschen van branden is in dergelijke plaatsen steeds een moeilijk probleem geweest. Dit uiterst moderne materiaal biedt een maximum van kracht en snelheid door een capaciteit van 4000 liter water per minuut bij 18 atmosfeer druk, door een dubbele schakelpomp, luide sirene en sterk zoeklicht. Verschillende deskundigen uit Meppel en Assen woonden de demonstratie bij.
Afbeelding 2
Het bijschrift bij afbeelding 2 (zie afbeelding 4) luidt als volgt.
De nieuwe spuit stond op 900 meter afstand van deze zogenaamde brand en leverde toch uitstekend werk met de drie stralen, waarin de slang verdeeld kon worden. Ook bij den toren was het succes te bewonderen.

Afbeelding 3
Het bijschrift bij afbeelding 3 (zie afbeelding 4) luidt als volgt.
Ook het oudje, eigenlijk een museumstuk, deed nog eens wat het kon… “Uit den tijd”; zal dat vonnis ook nog eens door een volgend geslacht worden uitgesproken over het thans zoo schitterende, moderne blusch-apparaat ?


Afbeelding 4
Dit is een afbeelding van bladzijde 24 van de provinciale Groninger en Drentsche illustratie Het Noorden in woord en beeld, jaargang 16, 1940-1941, nummer 2, 22 maart 1940.
Afbeelding 5

Posted in 10 april 1945, Automobiel, Braandkoele, Braandwièr, Brink, Olde auto, Verdwenen object | Leave a comment

Op ut maarktturrein teeg’n de wal van de kaarkhof

De redactie van ut Deevers Archief heeft bijgaande kleurenfoto op 3 oktober 2012 gemaakt.
Op de foto is de bos rododendrons op ut maarktterrein teeg’n de wal van de kaarkhof an de Grönnegerweg bee Deever te zien.
Op deze plaats vermoordde de Duitser Fritz Habener op 10 april 1945 de volgende tien personen:
– Nicolaas Houwer, geboren op 8 mei 1882 in Deever;
– Kornelis Kerssies, geboren op 15 maart 1885 in Wittelte;
– Harman Bennen, geboren op 4 augustus 1891 in Deever;
– Roelof Hunneman, geboren op 5 juni 1898 in Deever;
– Hendrik Akkerman, geboren op 15 februari 1904 in Zwolle;
– Klaas Daleman, geboren op 22 mei 1906 in Wittelte;
– Jan Houwer, geboren op 23 juli 1911 op Kalter’n;
– Koop Houwer, geboren op 16 mei 1915 in Deever;
– Antonius Maria Gerardus Janssens, geboren op 26 mei 1926 in Tilburg;
– Joseph Cornelis Maria Janssens, geboren op 10 oktober 1930 in Berkel;
Koop Westerhof werd ook neergeschoten, maar overleefde de moordpartij; geboren op 10 oktober 1916, overleden op 18 september 1995.

Posted in 10 april 1945, Kaarkhof an de Grönnegerweg, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Koop Westerhof, de man mit un kogel in sien boek

De redactie van ut Deevers Archief is in de eerste maanden van 2021 – ten tijde van de coronapandemie – druk bezig geweest met het digitaliseren (scannen) van vele oude jaargangen van ut Deeverse Blattie (Weekblad voor de gemeente Diever, Van Goor’s Blattie). De redactie kwam bij het scannen van jaargang 1995 van ut Deeverse Blattie op bladzijde 2 van ut blattie van 21 september 1995 het hier afgebeelde bericht van overlijden van Koop Westerhof tegen. De redactie wil dit bericht van overlijden de zeer gewaardeerde bezoekers van ut Deevers Archief uiteraard niet onthouden.
Koop Westerhof is geboren op 10 oktober 1916 aan ut Brinkie in Deever in het huis aan de linkerkant van deze afbeelding, hij is overleden op 18 september 1995.
Koop Westerhof is de enige overlevende van de moordpartij op 10 april 1945 op het marktterrein aan de Bosweg in Deever. De redactie verwijst voor de volledigheid naar de volgende berichten Un tragiese 10 april en un onvugetelokke 12 april en Op ut maarktturrein teeg’n de wal van de kaarkhof.
De redactie herinnert zich uit zijn jeugd in de zestiger jaren van de vorige eeuw dat we bij het tegenkomen van Koop Westerhof  – hij werkte als arbeider bij de gemiente Deever – altijd met eerbied en ontzag en ook wel een beetje met medelijden naar hem keken en dan vooral naar zijn buik keken. Onze ouders hadden ons verteld over het drama van 10 april 1945 op ut maarktterrein in Deever. En dat Koop Westerhof als enige die schietpartij had overleefd. En dat er nog steeds een Duitse kogel in zijn buik zat. Koop Westerhof, de man met een kogel in zijn buik. Koop Westerhof, de man mit un kogel in sien boek. De redactie weet niet of die kogel ooit uit zijn buik is gehaald, of dat hij met die kogel in zijn buik is overleden.

Posted in 10 april 1945, Overlijdensbericht, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Un neeje gedèènkplaete op un wièrvaaste sokkel

Bij het oorlogsmonument De Zwerfkei op ut maarkterrein an de Bosweg is op 2 augustus 2020 een extra gedenkteken geplaatst. Vrijwilligers van de heemkundige vereniging uut Deever hebben dit uitgevoerd. Onder meer de krant het Dagblad van het Noorden besteedde in het bericht Historische Vereniging Gemeente Diever plaatst informatiepanelen aandacht aan deze toch wel zeer te waarderen actie  Hierbij rechtvaardigden de ergonomische en audiovisuele deskundigen van de heemkundige vereniging uut Deever hun handeling an de Bosweg met de de volgende twee redenen; a). Op het zwerfkei van het in 1992 onthulde oorlogsmonument an de Bosweg in Deever waren om redenen van geldgebrek twee te kleine tekstplaatjes aangebracht; b). Over de slechte leesbaarheid van de tekst op de twee plaatjes waren in de loop der jaren veel klachten binnengekomen. De redactie van ut Deevers Archief kan nog wel een derde reden bedenken, te weten de voorovergebogen houding, die je lang moet aannemen, om de te kleine tekst helemaal te kunnen lezen.
Op de in de tijd van de coronapandemie gemaakte foto bij het bericht in het Nieuwsblad van het Noorden is duidelijk waar te nemen dat de heren vrijwilligers van de heemkundige vurening uut Deever de coronaregel van anderhalve meter afstand houden tot elkaar zeer in acht nemen. Daarvoor hulde.
De redactie van ut Deevers Archief zag her en der in Nederland al wel steeds vaker objecten van weervast staal, zoals plantenbakken, tafelpoten, buitenhaarden, erfafscheidingen, tuinwanden, borderwanden, boomkorven, zandbakken en kunstobjecten. En nu blijkt de als lessenaar gebogen plaat, waarop het nieuwe informatiepaneel is aangebracht, ook van weervast staal te zijn gemaakt. Weervast staal is een soort staal dat te herkennen is aan de bruine roestkleur. De zeer dichte roesthuid schermt het dieper liggende materiaal af van zuurstof, waardoor het roesten sterk vertraagt. Weervast staal is een metaal dat bestaat uit koper, fosfor, silicium, nikkel, chroom en ijzer. Dit staal gaat bij blootstelling aan weersinvloeden vroeg of laat roesten. Die roestlaag zal de nu nog een beetje donkere plaat mettertijd een opvallend oranjebruine kleur geven.
De redactie van ut Deevers Archief weet nog niet van welk materiaal de nieuwe gedenkplaat op de lessenaar is gemaakt.
Wijlen Bertus Koning uit Delden, zoon van de op de Hezenesch doogeschoten Jan Koning, schreef destijds als reactie:
Op bladzijde 23 van het blad Opraekelen 95/1 van de Historische Vereniging Gemeente Diever is geschreven dat het lichaam van Jan Koning naar het Schultehuis is gebracht. Dat is onjuist. Ook is in een andere Opraekelen geschreven dat Harm Kloosterman mijn vader van de Hezenesch heeft opgehaald. Dat is onjuist. De juiste versie is als volgt.
Bertus Vos heeft mijn vader met paard en wagen opgehaald. Ik weet nog dat dit bij ons in huis is besproken. Bertus Vos woonde destijds in de boerderij naast de Openbare Lagere School aan de Hoofdstraat. We wisten dat het ophalen nog niet zonder gevaar was, maar het is wel gebeurd. Mijn vader is thuis gebracht en heeft in de voorkamer opgebaard gelegen. Van huis uit is hij door de buren naar de Hervormde Kerk gebracht. 

Afbeelding 1 – De redactie heeft deze kleurenfoto gemaakt op vrijdag 27 november 2020

Afbeelding 2 – De redactie heeft deze kleurenfoto gemaakt op vrijdag 27 november 2020
Afbeelding 3 – De redactie heeft deze kleurenfoto gemaakt op vrijdag 27 november 2020.

Posted in 10 april 1945, Bosweg, Oorlogsmonement, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Un tragiese 10 april en un onvugetelokke 12 april

In de Olde Möppeler (Meppeler Courant) van vrijdag 12 april 1946 verscheen het volgende bericht over de spannende en tragische laatste paar dagen van de Tweede Wereldoorlog in ut dorp Deever. 

Een tragische 10 april – Herinneringen aan de bevrijding van Diever
Nu het een jaar geleden is, dat Noord-Nederland van plaats tot plaats zoo langzamerhand geheel bevrijd werd, gaat ook voor ons dorp de dag voorbij, waarop we ons al weer een jaar vrij weten.
De spanning groeide hier de laatste dagen vóór de bevrijding nog aanmerkelijk, toen we op Zaterdag 7 april 1945 vernamen, dat de Canadeezen zelfs Meppel dicht naderden. Op dienzelfden dag lieten laagvliegende vliegtuigen ’s avonds een groep parachutisten neer in de boscchen van het landgoed ‘Berkenheuvel’. Deze kregen contact met ons dorp en begaven zich Maandagmiddag daarop om 1 uur over den esch naar hier, waar zij in het café van den N.S.B.’er-landwachter K.M. Balsma den N.S.B.-burgemeester P.O. Posthumus inrekenden. De beruchte Balsma zelf wist daarbij jammer genoeg te ontkomen.
Dit staaltje baarde vanzelfsprekend groot opzien. Allengs vormde zich na dit gebeuren een groote optocht van de parachutisten met hun gevangene voorop, gevolgd door een geestdriftige en juichende menigte inwoners. We zouden toen hier bijna den indruk krijgen, dat Diever al bevrijd was, alhoewel dit in werkelijkheid nog geenszins het geval was, want de parachutisten begaven zich weer naar hun verblijfplaats in het bosch.
Er volgde een zeer tragische 10e April op, die in ons aller hart een diepe wonde sloeg. Toen toch werden in den avond om goed 8 uur 10 mannen, waaronder 7 dorpelingen, 2 geëvacueerde Brabantse jongens van 14 en 18 jaar en 1 woonwagenbewoner, door de meedoogenlooze niets ontziende Duitschers gefusilleerd, terwijl ze ’s middags een zich op den Heezenesch bevindenden dorpsgenoot neerschoten. We dienen niet te vergeten hier te vermelden, dat één dorpeling, namelijk Koop Westerhof, die zich onder de te fusilleeren personen bevond en den kogelregen tot twee maal toe heeft moeten doorstaan, als door een wonder slechts licht gewond is geraakt. Hij heeft zich, dit onmiddelijk beseffende, temidden van zijn inmiddels overleden kameraden, gedurende 1 á 2 uur schijndood gehouden en heeft zich toen verwijderd. Al enkele dagen daarna was hij weer geheel dezelfde.
De begrafenis van de 11 gesneuvelde vaderlanders heeft plaats gehad op 14 april daar aan volgend op de algemeene begraafplaats alhier. Hun stoffelijke resten rusten naast elkaar in één droeve rij.
Dat er van een innig medeleven onder de bevolking van Diever en omstreken sprake was, blijkt uit de lange begrafenisstoet, een dicht opeengepakte schare, die zich van den ingang van het kerkhof tot aan de Nederlands Hervormde Kerk via den betonweg uitstrekte. Wij zullen deze mannen, die hun leven voor onze vrijheid moesten laten, blijven gedenken.
De Moffen, die deze gruweldaad pleegden, waren in den loop van den middag van Steenwijk gekomen en geraakten al vrij spoedig in vuurgevecht met de parachutisten, die langs den beboschten eschrand naderbij waren komen sluipen. Tegen den avond begonnen de Moffen zelfs te schieten met een snelvuurkanon in de richting van het bosch, waarin de parachutisten zich intusschen hadden teruggetrokken. Door deze beschieting geraakten een aan den rand van het bosch staande arbeiderswoning en een bij een boerderij staande schuur in brand. Aan blusschen of redden viel niet te denken, zoodat beide gebouwen geheel uitbrandden. Bij de gevechtshandelingen op dezen dag werden eenige Duitschers gedood, doch gelukkig geen enkele parachutist.
Op 11 April reeds in den namiddag kwam de verblijdende tijding in Diever, dat Canadeesche tanks en gevechtswagens al bij de Dieverbrug waren, die men echter niet kon passeren, omdat deze was opgeblazen. Tegen den avond verspreidde zich het gerucht, dat in den nacht van 11 op 12 April de vijand hier nogmaals een aantal menschen zou komen afmaken. Dit is gelukkig niet het geval geworden. Naar men beweert, moet in den nacht nog wel een transport Moffen in deze richting zijn gekomen, namelijk tot aan de grens Vledder-Diever. Een ware uittocht van het grootste gedeelte van de mannelijke inwoners, viel in verband hiermede te bespeuren naar de gemeente Dwingeloo, het bevrijde gebied, om daar den nacht door te brengen. Anderen trokken naar verafgelegen woningen om zich daar voor één nacht schuil te houden.
Zoo werd het dan de onvergetelijke Donderdag 12 April 1945, dat de eerste zo zeer verbeide Canadeesche tanks en gevechtswagens in de vroegte over een met vereende krachten in den nacht gemaakte noodbrug over de Drentsche Hoofdvaart rolden, om ons dorp te bevrijden van den loodzwaren, niet meer te dragen last, namelijk de tyrannieke bezetting der gehate Duitschers, waaronder het, gelijk het geheele vaderland, gebukt moest gaan gedurende 5 bange jaren.

Aantekeningen van de redactie van ut Deevers Archief
De redactie heeft op dit moment geen aantekeningen bij dit bericht.

Posted in 10 april 1945, 12 april 1945, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment

Deever rouwt um zijn tien dooden

In de Provinciale Drentsche en Asser Courant verscheen op donderdag 2 augustus 1945 het volgende artikel over de verwerking van het drama dat zich afspeelde op 10 april 1945 in de veuroam’d op ut maarkturrein in Deever.

Diever rouwt om zijn tien dooden
Men zou het uiterlijk aan het vriendelijke, vreedzame boerendorp Diever niet zeggen, dat het ’t toneel geweest is van een vreeselijk drama in de laatste dagen van de oorlog. Alles gaat er zoo gewoon z’n gang, het boerenvolk is druk bezig met den oogst, uit den hoogen schoorsteen van de melkfabriek kringelt rook omhoog, de jeugd speelt in de mooie bosschen en haar vrolijke lach schalt uit boven het rumoer van de werkende menschen. Om de mond van velen dier menschen echter ligt een sombere trek als bewijs van innerlijk doorleefde droevenis en nimmer te vergeten smart. Hier heeft de wreede oorlog zijn sporen achtergelaten en ofschoon de vrede in zijn allesontfermende goedheid ook over deze menschen is gekomen, dat, wat het gemoed en de ziel heeft geraakt, laat zich niet vergeten.
De dorpelingen van Diever hebben den oorlog gezien in heel zijn meedoogenlooze wreedheid. Het was toen men zich reeds verkneukelde in zijn naderend einde. De Canadeesche bevrijders slopen rond in de bosschen en de angst van degenen die zich aan den vijand hadden vergooid voorspelde veel goeds, maar was tenslotte oorzaak van groot menschelijk leed. In het dorp bevond zich een evacué, die door de menschen van Diever geschuwd werd om zijn politieke gezindheid. Deze man was tegen den tijd dat de bevrijding naderde bezeten van een panischen angst, omdat hij zich omringd meende van vijanden. Op den 10den April heeft hij op kortzichtige wijze getracht zich van hen te ontdoen en de plaatselijke Duitsche bevelvoerder, die dronken was, bleek een willig werktuig in zijn handen. Het kostte tien eerbare, onschuldige burgers het leven. Ze werden neergeschoten, omdat Gerrit van V. zich belaagd meende en geloofde dat hij het recht had naar willekeur te beschikken over het leven van anderen. En toen ieder elders zijn vreugde uitte over de herwonnen vrijheid rouwde Diever om zijn dooden, die nutteloos gevallen waren als slachtoffers van ’s werelds grootste onrecht.
Niet om zijn wraak te bekoelen, want zoo is het volk van Diever niet, maar om de mensheid te verlossen van een zeer gevaarlijk individu, heeft men na het vreeselijke gebeurde, dat diepe smart veroorzaakte, waarin de heele dorpsgemeenschap deelde, niets nagelaten bij de plaatselijke N.B.S. en Politie om Gerrit de V. op te sporen en het is een gelukkige omstandigheid dat men hem tenslotte in het Bewaringskamp te Amersfoort heeft kunnen achterhalen. Men bracht hem over naar Diever en daar had de N.B.S. hem sinds kort in veilige bewaring.
Elk mensch, hoe vuig van inborst ook, heeft echter een geweten en op de plaats van het gruwelijke misdrijf, waaraan hij zich schuldig wist, is ook het geweten van de V. gaan knagen en tenslotte is de wroeging hem te machtig geworden en toen men Dinsdagmorgen aan zijn cel kwam, vond men zijn lijk. Hij had de hand aan zichzelf geslagen.
Daarmeede zijn de wonden, die deze mensch in Diever maakte, niet geheeld. De dooden op het vredige kerkhof zijn een eeuwige aanklacht tegen hen die dwaalden en verstrikt raakten in hoogmoed en haat.

Aantekeningen van de redactie van ut Deevers Archief
Het zinsdeel ‘De Canadeesche bevrijders slopen rond ….’ moet gelezen worden als ‘De Franse parachutisten slopen rond …
De afkorting N.B.S. staat voor Nederlandsche Binnenlandse Strijdkrachten.

Posted in 10 april 1945, Tweede Wereldoorlog | Leave a comment